Bạn đã từng nghe đến cái tên Gốm Gò Sành chưa? Bạn có thắc mắc về loại gốm này thì hãy cùng Đồ thờ Huyền Đức tìm hiểu nhé.
Câu chuyện về Gốm Gò Sành
Gốm Gò Sành đã nhanh chóng trở thành một “ngôi sao” rực sáng trong ngành gốm trong thời gian ngắn hơn một thế kỷ.
Vào những năm 70, đồ gốm Gò Sành đã được giới buôn bán đồ cổ mang đi khắp nơi và thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu gốm cổ Việt Nam và trên toàn cầu. Vào tháng 3 năm 1974, một đoàn khảo cổ học từ Sài Gòn đã đến Phụ Quang để tiến hành nghiên cứu. Mặc dù chưa có cuộc khai quật tại Gò Sành, nhưng họ đã đưa ra giả thuyết rằng người Chăm là chủ nhân của những sản phẩm gốm Gò Sành.
Hơn 10 năm sau đó, gốm Gò Sành lại trở thành đề tài nổi tiếng. Dựa vào các mẫu gốm có nguồn gốc từ Gò Sành trong bộ sưu tập của Hà Thúc Cần, Rosana Brown – một chuyên gia nghiên cứu về gốm cổ Đông Nam Á – đã viết một chương về gốm và khu lò Gò Sành trong luận án tiến sĩ của mình. Dựa trên những thông tin này, Viện Khảo cổ học Hà Nội và Bảo tàng Tổng hợp Bình Định đã lên kế hoạch cho một chương trình nghiên cứu dài hạn tại Gò Sành và các di tích gốm cổ trên lãnh thổ Bình Định. Cho đến năm 2000, đã có tổng cộng 4 cuộc khai quật liên tiếp tại khu di tích này.
Các khu lò gốm Bình Định
Hiện nay, Bình Định có tổng cộng 5 khu lò gốm, bao gồm Gò Sành, Gò Cây Ké và Gò Hời ở thị xã An Nhơn. Tất cả các khu di tích này nằm dọc theo hai bờ sông Kôn, dẫn vào vịnh Thị Nại (cảng Quy Nhơn ngày nay), vị trí thuận lợi cho giao thông đường thủy.
Tham khảo: Những bí mật về Gốm sứ Bàu Trúc sẽ khiến bạn thích thú
Khai quật tại Gò Sành
Các cuộc khai quật khảo cổ tại Gò Sành đã được tiến hành vào những năm 1991, 1992 và 1993. Đến năm 1994, ngoài các nhà khoa học Việt Nam, còn có sự hợp tác của các học giả từ Nhật Bản. Trong số các di chỉ lò xác định được ở 5 vị trí trong khu vực Vijaya, có lò số 1, số 2 và số 3 tại Gò Sành.
Lò số 1: Còn được gọi là lò Cây Quăng, lò này vẫn còn khá nguyên vẹn, bao gồm tường lò, nền lò và các sản phẩm nung cuối cùng. Lò có hình dạng ống dài tổng chiều dài 14m. Buồng lò hình chữ nhật mở rộng dần về phía cuối, với chiều rộng 1,6m ở phía trước và 2,8m ở phía sau và chiều dài thêm 10m. Một cửa được xây bên tường lò để đi vào và xuất sản phẩm. Một bức tường thẳng cao 0,5m tách riêng phần buồng lò và bầu đốt, với một tường phía cuối lò được xây bằng những bao nung, tạo thành 6 lỗ thoát lửa và khói. Hai lớp nền thuộc hai giai đoạn khác nhau có thể được phân biệt rõ trong phần buồng lò, với lớp nền dày 0,3m. Tường lò được xây bằng bao nung và đất sét kín bên trong, một kỹ thuật xây lò mới mẻ mà trước đây chưa được ghi nhận ở bất kỳ nơi nào khác trên đất nước.
Lò số 2: Còn được gọi là lò Cây Mận (Cây Roi), khu lò này nằm ở phía Nam của Gò Sành. Kỹ thuật xây dựng giống với lò số 1 (lò Cây Quăng), với tường lò xây bằng bao nung lèn đất và cột chia lửa được sắp xếp tương tự.
Lò số 3: Nằm dưới lò số 2, được xem là lò xây dựng sớm nhất. Tường lò số 3 không được xây bằng vật liệu bao nung mà hoàn toàn bằng đất. Lò có chiều rộng 1,2m ở phía gần bầu đốt và 1,7m ở phía sau. Chiều dài thân lò là 5,3m. Có 4 lỗ thoát khói ở cuối tường. Ống khói nhỏ nằm ở góc và lối dẫn lửa vào nằm ở cùng độ sâu với buồng lò, cho phép lửa từ bầu đốt đi lên. Đây là một kiểu đốt lửa độc đáo của người Chăm mà trước đây chưa được ghi nhận trong bất kỳ tư liệu nào.
Quy trình sản xuất gốm Gò Sành
Các sản phẩm gốm Gò Sành chủ yếu có màu xám mực và đỏ nhạt. Kỹ thuật giai đoạn sớm sử dụng con kê, men tráng gần sát đáy, trong khi giai đoạn muộn sử dụng kỹ thuật ve lòng. Men gốm được phủ đều và màu men không ổn định, tạo ra một sắc thái riêng biệt cho gốm Gò Sành.
Sản phẩm gốm Gò Sành
Gốm Gò Sành có một phạm vi sản phẩm phong phú, bao gồm vật liệu xây dựng, đồ gia dụng và vật dụng sử dụng cho nghề gốm. Tổng cộng, sau bốn lần khai quật, đã thu được 5.922 tiêu bản gốm, bao gồm hai loại chính là gốm men và gốm đất nung. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng gốm Gò Sành không chỉ xuất hiện ở Bình Định, mà còn ở Thừa Thiên Huế, Hội An, Bình Thuận, Lâm Đồng và thậm chí lan rộng ra các quốc gia trong khu vực như Tiuman (Malaysia), Calatagan (Philippines), Borno (Indonesia) và cả vùng Trung Cận Đông xa xôi như AlTur (Sinai), Junfar (Ả Rập). Điều này chứng tỏ Gò Sành đã từng là một trung tâm sản xuất gốm quy mô lớn, sầm uất và đã có sự giao lưu rộng rãi trên thị trường gốm quốc tế vào thời điểm đó.
Quá trình sản xuất gốm Gò Sành
Những sản phẩm được sản xuất ở Gò Sành phần lớn xương có màu xám mực, đỏ nhạt, kỹ thuật giai đoạn sớm dùng con kê, men tráng gần sát đáy, giai đoạn muộn dùng kỹ thuật ve lòng. Men gốm dày đều và màu men không ổn định đã tạo ra một sắc thái riêng cho gốm Gò Sành.
Sản phẩm gốm Gò Sành
Sản phẩm gốm Gò Sành tìm thấy phong phú về chủng loại, có thể tạm gom thành ba nhóm: vật liệu xây dựng, đồ gia dụng, vật dụng sử dụng cho nghề gốm. Với bốn lần khai quật, thu được 5922 tiêu bản, gồm hai dòng chủ yếu là gốm men và đất nung. Qua nghiên cứu, có thể thấy, gốm Gò Sành có mặt không chỉ ở Bình Định, mà còn ở Thừa Thiên Huế, Hội An, Bình Thuận, Lâm Đồng… và vươn ra các nước trong khu vực, như Tiuman (Malaysia), Calatagan (Philippines), Borno (Indonexia) và đến với vùng Trung Cận Đông xa xôi, như AlTur (Sinai), Junfar (Ả Rập)… chứng tỏ Gò Sành là một trung tâm sản xuất gốm khá quy mô, sầm uất, từng có tiếng tăm và đã giao lưu rộng trên thị trường gốm quốc tế lúc đương thời.
