Làng gốm sứ Bàu Trúc mang đậm bản sắc văn hóa Chăm và sản xuất gốm sứ thủ công độc đáo. Vậy hãy cùng Đồ thờ Huyền Đức khám phá về loại gốm sứ này.
Vì sao lại có tên gọi gốm sứ Bàu Trúc?
Làng gốm sứ Bàu Trúc được đặt tên theo hình ảnh cảnh quan thiên nhiên của nơi này. “Bàu” là một vùng nước đọng có diện tích rộng, hình thành tự nhiên và bao quanh bởi những bụi trúc. Người dân trong làng đã lấy tên “Bàu Trúc” để gọi làng gốm này.
Nguyên liệu chính làm nên gốm sứ Bàu Trúc
Nguyên liệu chính để làm gốm sứ Bàu Trúc là đất sét và cát mịn được lấy từ ruộng lúa ven sông Quao. Để thu thập đất sét, người dân phải đào sâu qua ba lớp đất thịt. Đất sét sau đó được làm sạch, đập nhuyễn và trộn với cát trắng theo tỷ lệ hai đất sét một cát. Quá trình chuẩn bị đất phải được thực hiện cẩn thận, bởi chỉ cần một ít bụi bẩn cũng có thể gây nứt và hỏng sản phẩm sau khi nung. Người làm gốm ở đây đặt tình cảm và tâm linh của mình vào từng đường nét hoa văn, khiến mỗi sản phẩm mang “tiếng nói” riêng không thể nhầm lẫn. Thậm chí sau 5-10 năm, khi gặp lại một sản phẩm đã mua, khách hàng vẫn nhận được một món hàng do chính người thợ làm ra.
Làng gốm sứ Bàu Trúc và huyền thoại về ông tổ nghề gốm
Theo truyền thuyết dân gian, Po K’long Chank, người bạn thân và quan cận thần của vua Po K’long Giarai (1151-1205), được tôn là ông tổ nghề gốm của làng Bàu Trúc. Ông đã truyền đạt cho người dân địa phương phương pháp lấy đất, nặn và nung gốm từ hàng trăm năm trước. Nghề làm gốm ở Bàu Trúc trước đây thường được phụ nữ thực hiện, trong khi đàn ông đảm nhận các công việc nặng nhọc như đào đất, nung gốm và vận chuyển sản phẩm. Kỹ năng làm gốm được truyền dạy từ mẹ sang con, và truyền thống này đã tồn tại và phát triển suốt nhiều thế hệ.
Lễ hội Katê, diễn ra hàng năm từ cuối tháng 9 đến tháng 10, là dịp người dân Bàu Trúc tổ chức đoàn rước kiệu từ Nhà Làng đến Đền Po K’long Chank, cách đó khoảng 2 km. Trong lễ hội này, các gia đình trong làng ăn mặc trang trọng và mang lễ vật đến đền cúng, cùng với các nghi lễ truyền thống như mở cửa đền và tắm tượng. Lễ hội Katê có nhiều nét tương đồng với các lễ hội truyền thống của người Chăm trên các đền tháp.
Khác với các làng gốm nổi tiếng khác như Bát Tràng, Chu Đậu, Biên Hòa, Gốm Phước Tích và Thanh Hà, mà đã áp dụng nhiều công nghệ trong quá trình sản xuất gốm như sử dụng bàn xoay, men trang trí và nung trong lò sử dụng năng lượng điện hoặc ga, người thợ gốm Bàu Trúc vẫn duy trì phương pháp truyền thống của cha ông từ hàng trăm năm qua. Sản phẩm gốm ở đây được tạo ra bằng kỹ thuật độc đáo, được biết đến với cụm từ dân dã “làm bằng tay, xoay bằng mông”.
Thợ gốm Bàu Trúc nắm bắt từng lọn đất bằng tay, xoay bằng mông. Họ sử dụng kỹ thuật giật lùi và ép nhẹ để biến những khối đất vô tri, vô giác thành những sản phẩm gốm độc đáo, mang đậm nét văn hóa Chăm. Phương pháp nung gốm vẫn được thực hiện bằng cách sử dụng củi, rơm và trấu.
Gốm sứ Bàu Trúc độc đáo từ sự khác biệt
Khác với các làng gốm trên dải đất Việt Nam như Bát Tràng (Hà Nội); Chu Đậu (Hải Dương); Biên Hòa – Đồng Nai hay làng Gốm Phước Tích – Thừa Thiên Huế, Thanh Hà – Quảng Nam… Khi những nơi này đã áp dụng rất nhiều các công nghệ vào sản xuất, dùng bàn xoay để nặn sản phẩm, đã sử dụng men để trang trí hay dùng công nghệ nung trong lò sử dụng điện, ga… Thì người thợ gốm làng Bàu Trúc vẫn duy trì cách làm gốm mà cha ông gần ngàn năm nay đã làm. những sản phẩm được tạo ra bằng kỹ thuật độc đáo, mà người ta hay gọi bằng cái tên rất dân dã “làm bằng tay, xoay bằng mông”. Người thợ gốm đi giật lùi, tay “bắt” từng lọn đất. tay trong thì ép, tay ngoài xoa biến những khối đất vô tri, vô giác thành sản phẩm gốm độc đáo, độc bản và mang đậm nét văn hóa Chăm. Cách nung vẫn làm lộ thiên bằng củi, rơm, trấu…
Du khách tới đây sẽ còn ngạc nhiên vì gốm ở đây hầu như không có xưởng làm hay các cửa hàng trưng bày. Với hơn 400 hộ gia đình ở đây thì có tới 80% các gia đình đều tham gia làm gốm. Mỗi hộ gia đình là một xưởng gốm riêng biệt. Ngoài nhà trưng bày gốm được nhà nước đầu tư xây dựng, thì hầu hết nơi ở của các gia đình cũng chính là nơi chế tác, là lò nung gốm. Những gia đình có địa thế thuận lợi thì mở luôn showroom trưng bày, bán hàng. Để phục vụ khách du lịch, người Bàu Trúc gần như bất cứ lúc nào khi có yêu cầu, họ sẽ biểu diễn cho khách xem kỹ thuật tạo hình gốm truyền thống. Chỉ vài phút “tay nắn, mông xoay”, từ một cục đất vô tri vô giác, qua đôi bàn tay khéo léo, đã biến thành chiếc lọ hoa cân đối, xinh xắn với đủ hoa văn theo đúng yêu cầu của khách. Người Chăm làng Bàu Trúc vốn hiền lành và luôn biết chiều khách, họ rất nhiệt tình hướng dẫn, nếu bạn muốn xắn tay vào để tạo ra một sản phẩm riêng cho mình. Khách tới thăm thú nghề làm gốm cũng đồng thời được quan sát cuộc sống hàng ngày, được giao lưu văn hóa với các gia đình Chăm mà không hề yêu cầu trả phí, bạn có thể mua 1 vài sản phẩm xinh xắn để về trưng bày hay làm quà tặng người thân. Còn muốn mua sản phẩm lớn để trưng bày sân vườn thì chỉ cần cho địa chỉ họ sẽ gửi về tận nhà.
Nhờ sự khác biệt độc đáo và trải nghiệm độc đáo này, làng gốm sứ Bàu Trúc đã thu hút được sự chú ý của du khách. Không giống như các làng gốm khác trên khắp Việt Nam, Bàu Trúc vẫn duy trì phương pháp làm gốm truyền thống từ hàng ngàn năm trước. Điều này khiến cho sản phẩm gốm ở đây mang một sự độc đáo và đặc biệt.
Xem thêm: Khám phá những điều hay ho của Gốm sứ Tân Vạn
Sản phẩm gốm sứ Bàu Trúc có những gì?
Du khách đến thăm Bàu Trúc sẽ được trải nghiệm một không gian gốm độc đáo, không có những xưởng sản xuất hay cửa hàng trưng bày lớn. Thay vào đó, họ sẽ được tương tác trực tiếp với người thợ gốm và chứng kiến quá trình tạo hình gốm truyền thống bằng tay và xoay bằng mông. Những chiếc lọ hoa, chậu cây, đồ trang trí và các sản phẩm gốm khác sẽ được tạo ra chỉ trong vài phút trước mắt khách hàng. Đây là cơ hội để du khách khám phá và tìm hiểu về nghệ thuật gốm truyền thống của người Chăm, đồng thời cảm nhận sự tận tâm và nhiệt huyết của những người thợ gốm.
Ngoài ra, du khách cũng có thể tận hưởng không gian sống hàng ngày và giao lưu văn hóa với các gia đình Chăm tại gốm sứ Bàu Trúc. Điều này mang lại một trải nghiệm tương tác và gần gũi hơn, cho phép du khách hiểu rõ hơn về đời sống và truyền thống của người dân địa phương. Bên cạnh đó, việc mua các sản phẩm gốm xinh xắn làm quà tặng hoặc trưng bày cũng rất thuận tiện. Du khách chỉ cần cung cấp địa chỉ và sản phẩm sẽ được gửi trực tiếp về tận nhà.
Tất cả những trải nghiệm độc đáo này đã làm cho làng gốm sứ Bàu Trúc trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách yêu thích nghệ thuật và văn hóa truyền thống. Đây cũng là một cách để duy trì và bảo tồn nghề làm gốm truyền thống của người Chăm, đồng thời mang lại nguồn thu nhập và cơ hội phát triển kinh tế cho người dân địa phương.
